Gaslighting yani duygusal manipülasyon, karşıdaki kişiyi psikolojik olarak manipüle ederek, kendi kendinden şüphe ettirmek olarak tanımlanabilir. Duygusal manipülasyon uygulayan kişi, çeşitli yalanlar, çelişkiler ve inkarlar ile karşısındaki kişiyi savunmasız ve şüpheli hale getirir (Dorpat, 1994). Gaslight kavramı, bir kocanın karısını evindeki gaz ışıklarını kısarak delirdiğine ikna etmeye çalıştığı 1938 tarihli Gas Light adlı oyundan gelir. Gaslighting, kurbanın deneyimlerini inkar etmek, duygularını manipüle etmek veya onlara düpedüz yalan söylemek gibi birçok biçim alabilir.
Gaslighting kişinin gerçeklik algısını bozan, onu son derecede şaşkın ve bağımsız düşünemez hale getiren çok şiddetli bir psikolojik manipülasyondur. Bu manipülasyona maruz kalan bireyler, o kadar şaşkın hissederler ki, gerçekliğin ne olduğunu bulmak için sürekli başkalarından yardım talep eder hale gelirler.
Gastlighting’e maruz kalan kişi uğradığı manipülasyon sonucunda, öyle bir duruma gelir ki kendine saygısını ve güvenini tamamen kaybeder. Kendini bir yargıç ve en doğru bilginin kaynağı olarak gören gastlighter, kurbanını sürekli eleştirilere maruz bırakarak, onun kendisinin bakış açısını kabul etmesine, bir bakıma kendisine itaat etmesine neden olur (Spear, 2020). İlk başlarda mücadele eden ve durumu kabul etmeyen kurban, bir süre sonra uğradığı bu yoğun manipülasyonun sonucunda savunmasız , mücadele edemez hale gelir, kendinden şüphe etmeye başlar ve durumu kabul edip susar (Wagers, 2015).
Gaslighting’e örnek davranışlardan bazıları şunlar olabilir:
- İlişkideki bir partnerin, iyi bir hafızaya sahip olsa bile, partnerini sürekli unutkanlıkla itham etmesi
- Partnerin etrafındaki bireylerin onun için güvenilmez bireyler olduğunu söylemesi
- Aşırı kıskanç birinin partnerine sınırlarını bilmediğini söylemesi
- İlişkide kanıtlar olsa bile partnerin diğerine ‘iyice delirdin, kafanda kuruyorsun” demesi
Kimler gaslighting uygular?
Gaslighting genellikle, bireyler üzerinde güç ve kontrol kazanmak için isteyen kişiler tarafından uygulanır. Bu açıdan düşündüğümüzde sadece romantik ilişkilerde değil, ebeveyn çocuk, arkadaş ya da iş ilişkilerinde de manipülasyon görülebilir. Bu bireyler genellikle kontrol ve egemenlik ihtiyacı duyarlar ve bu hedefe ulaşmak için gaslightingi kullanırlar. Gaslighting ayrıca, eylemlerinin sorumluluğunu almaktan kaçınan bireyler tarafından, ilişkideki ya da ortadaki problemlerden bir diğerinin sorumlu olduğunu düşündürmenin bir yolu olarak kullanılır.
Gaslighting’e maruz kalmak, size deliriyormuş gibi hissettirir.
Gaslighting’e maruz kalan kişiler genellikle kaygı ve depresif duygular yaşarlar. Öz saygıları giderek düşer. Sıklıkla kendilerini, kendi davranışlarını sorgular, kendilerinde hata arama eğilimi gösterirler.
Gaslighting’in nasıl farkına varabilirim?
Gaslighting ilişkinin ilk aşamalarında fark edilmeyebilir. Ancak ilişkinin ilerleyen aşamalarında, kendinizi ilişki uyumunu korumak adına bazı müdahalelere ses çıkarmaz halde bulabilirsiniz. Etrafına “Ben gerçekten saldırıyor muyum? Ben gerçekten güvenilmez biri miyim? Ben gerçekten bunu yapıyor muyum?” gibi sorular sorup kendinizden şüphe edecek noktaya geldiğinizde, psikolojik manipülasyona maruz kalıp kalmadığınızı da sorgulayabilirsiniz.
Gaslighting’ten nasıl kurtulabilirim?
Karşınızdakinin değişmesini beklemek gibi zor bir paternin içine düşmektense, kendi değişiminizi sağlamak daha işlevsel bir adım olabilir. Bu anlamda psikolojik bir yardım almak bu süreci kolaylaştırabilir, hızlandırabilir. Kendi sınırlarınızı belirlemek, haklı olduğunuz yerde kendinizi savunabilmek ve gerektiğinde ilişkiyi sonlandırmak da bu değişimin bir parçasıdır.
